Mehdi Ülya Hanım Kimdir?

 

Mehdi Ülya Hanım, Mazandaran hakiminin kızı, Şah Muhammed Hüdabende’nin eşi ve dört Safevi şehzadesinin annesi olarak tarihi kroniklerde tanıtılıyor. 

Safevi devleti siyasi evlilik geleneğine sadık kalarak yerel yönetim idarecilerinden çok tanınmış ve saygılı olan adamların kızlarıyla evlenmeği kendilerinin de siyasi nüfuzlarına etkili olacakmış diye devam ettirmekteydiler. 

Şah Tahmasb’ın ölümündün sonra tahta çıkan II. Şah İsmail’in belirsiz ölümünden sonra tekraren saray karmaşaya şahitlik etti. Bu karmaşada hakim pozisyonda kalmaları için farklı kökenli gruplar mücadeleye başladılar. Tayfa gruplarından başka bu mücadeleye haremin de müdahale etmesi durumu daha da karmaşık hale gelmesine sebep oldu94 . Ama, II. Şah İsmail’in Safevi soyuna ait çok sayıda adam öldürmesi taht için pek çok seçim bırakmamıştır. Sadece kör olduğu için öldürmeye kıyamadığı Muhammed Mirza seçimlerin başında idi. Tahmasb’ın akıllı ve siyasetçi kızı Perihan Hanım’ın isteği ve teklifiyle Herat’ta valilik yapan Muhammed Mirza (Muhammed Hüdabende) Gazvin’e davet edildi. Perihan Hanım’ın onu seçmesinin asıl nedeni de saltanatta Muhammed’in olması, idareciliğin ise kendisine bırakılması isteğiydi.

Mehdi Ülya Hanım’ın babası Mir Abdullah Han kuzenleri ve akrabalarıyla savaşıyordu. Şah Tahmasb döneminde Mazandaran’lıların bir kısmı şaha Abdullah Han’ın kuzeni Sultan Murad’ı hakim olması teklifini sundular. Fakat şah Mazandaran’da kan ve ölüm olmasını istemediği için vilayetin bir kısmını Abdullah Han’a, diğer bir kısmını ise Sultan Murad’a vermeği daha uygun gördü. Bu durum Sultan Murad taraftarlarının işine gelmediği için Mir Abdullah Han’ı öldürdüler. Bu olaydan sonra Hayrünnise ve kardeşlerini birlikde Gazvin’e gönderildiler. Şah merhum hakime karşı merhametlik göstererek onun kızını oğlu Muhammed Hüdabende için aldı (973 \ 1566). Bu evlilik aynı zamanda çeyiz mülkü olarak Mazandaran’ın Safeviler’in kontrolu altında kalmasına imkan yaratdı.

Saray hatunlarının özellikle Şah Muhammed Hüdabende döneminde hükumet işlerine müdahale etme şansları daha çok olmuştu100 . Burada hem onun yarım kör olma faktörü vardıysa da, aynı zamanda kişilik karakterinin zayıf olması daha önemliydi. Perihan Hanım’la ve onun hırsı birbirini üstelemeye kalkışınca karşısında olan engeli kaldırmak ilk göreceği işlerden oldu. Muhammed Mirza ve Hanım’ın emriyle 1578 yılında Perihan Hanım acımasızca öldürüldü. Sorunlarının Perihan Hanım’ı öldürtmekle sona erdiğini düşünen Mehdi Ülya Hanım’ın en büyük sorunları hala bitmemişti. Şah’ın veliahtı olarak 11 yaşındaki Hamza Mirza seçilmişse de, tüm hükümet işlerini Hayrünnise Hanım yapmaktaydı. “Yüce Divanın Vekili” ( Vekalet-i Divan-ı Ala) görevini üstlenen kadın hüküm ve fermanların arkasında vezir mührünün üzerinde kendi mührünü basardı101 . Yaptığı işlerden dolayı ona valide sultan anlamı veren Mehdi-Ülya ismi verilmişti.

Ama muhalif grup Mehdi Ülya Hanım’ın siyasete müdahalesini hiç hoş karşılamıyorlardı ve  doğru kararın onu öldürülme olduğunu düşündüler. Alınan karara uygun olarak öldürme planını hemen 1579Temmuz 26”da gerçekleştirildi. İskender Bey bu şekilde arz etmiştir ki, her oymaktan bir kimsenin bulunduğu grup muhalifleri tarafından Mehdi Ülya, annesi ve sarayda bulunan tüm mazandaranlılar öldürüldü113. Hatuna yakışmayacak şekilde onun cesedini bir gün dışarda çıplak şekilde sakladılar. Onların hazineden çaldıkları servet düşüncesiyle haremde bulunan tüm sandıkları çıkarıp, dağıttılar. Padişah bu durumu ne yazık ki, sükunetli olarak karşılamıştır.